den Staat. Wanneer de raad het nu noodig oordeelt, geven de banken voorschotten. 1o. voor het oprichten van fabrieksinrichtingen; 20. voor het noodige bedrijfskapitaal. Er werd veel gewaagd, sommigen meenen zelfs te veel gewaagd."

Sir William Ramsay haalt dan als voorbeeld aan de documenten, die indertijd gepubliceerd zijn door den voorzitter van de American Potash Buyers Committee op 31 Jan. 1911, getiteld: een antwoord aan het Duitsche Potasch syndicaat, In het kort werd daarin gereleveerd, dat in 1909 een contract was afgesloten tusschen den vertegenwoordiger van de Ascherslebenwerke, waar de enorme afzettingen van potaschzouten worden verwerkt, en een vertegenwoordiger der Amerikaansche koopers van potasch, waarbij de condities van levering werden vastgesteld. Tien dagen nadat dit contract geteekend was, dreigde het Duitsche syndicaat, indien de condities niet veranderd werden, met het heffen van een export-recht door het Duitsche gouvernement. Op deze wijze zou het contract toch vervallen worden verklaard; indien niet goedschiks werd toegegeven, dan maar kwaadschiks. In 1910 werd werkelijk een dergelijk wetsontwerp ingediend bij den Bondsraad, toen de Amerikanen niet wenschten toe te geven; de Rijksdag nam de wet aan en de Amerikaansche contracten waren daarmede vervallen. 1)

Dit is een geval, waarin het Duitsche Rijk een directe inbreuk maakte op een contract van zijn onderdanen gesloten met zeer groote afnemers van een andere nationaliteit; men mag aannemen, dat dergelijke handelingen meer voorkwamen, doch daar zij niet handelden over zulke groote belangen, hebben andere gevallen niet die publiciteit verkregen als het te niet doen van het Potasch Contract.

Sir Ramsay geeft een ander voorbeeld:

Een zekere Engelsche firma bezat een vrij lucratief monopolie in een chemisch preparaat en wist dit een reeks van jaren te handhaven. Eenige jaren geleden bemerkte deze firma, dat de orders, die zij altijd voor vaste afnemers in Liverpool uitvoerde, ophielden en de bestellingen niet meer aan haar, maar aan een Duitsche firma waren opgedragen. Bij onderzoek bleek nu, dat

1) De verbreking der leveringscontracten tijdens den oorlog komt daardoor in een ander licht; het schijnt ook in vredestijd een gebruikelijke staatsinmenging geweest te zijn.

voor dit eene speciale artikel de vracht Hamburg-Liverpool verlaagd was. De firma in kwestie gaf er zich rekenschap van, dat zij bezuinigingen en verbeteringen moest aanbrengen om te kunnen blijven concurreeren. Dit gelukte haar. Een jaar later daalde de prijs van het Duitsche product zoo belangrijk, dat de Engelschman niet dan tegen verlies meer kon leveren. Het bleek, dat het Duitsche rijk een exportpremie betaalde aan den fabrikant.

Dit in de schaal werpen van de staatsmacht om de onderdeelen der nijverheid te beschermen en te bevorderen, maakt het moeilijk de concurrentie te doorstaan. Het eene artikel vóór, het andere na, wordt op deze wijze onderhanden genomen: buitenlandsche nijveren worden doodgedrukt en Duitschland verkrijgt het monopolie. Meer voorbeelden zouden kunnen volgen over vracht-conferenties, over anilinestoffen, over reukwerken (een hoogst interessant artikel verscheen dezer dagen in de Revue des deux mondes over de wijze, waarop de Fransche parfumiers hun cliëntèle verloren in het Oosten).

Toevallig zijn dit voorbeelden, ontleend aan strijdschriften tegen Duitschland daar de geallieerden er alles op zetten door publiciteit de oogen van hun onderdanen te openen, doch niemand zal willen en kunnen ontkennen, dat ook andere landen, al is het in een eenigszins anderen vorm, dezelfde maatregelen nemen. Is het nu geen grenzenlooze zelfoverschatting, wanneer de Nederlandsche nijverheid meent het hoofd te kunnen bieden aan zulke machten; elke fabriek afzonderlijk nog wel! en dan zonder eenige staatsmedewerking? 1)

Waarlijk, samenwerking der verschillende takken van bedrijf onderling is urgent.

1) Ik zeg toevallig zijn dit voorbeelden, ontleend aan strijdschriften tegen Duitschland, dat wil dit zeggen: persoonlijke sympathieën worden hierbij buitengesloten, wanneer andere rijken een pressie uitoefenen, welke met fairtrade niets te maken heeft, dan zijn wij verplicht daar eveneens het juiste licht op te doen vallen. Niemand meer dan schrijver zelf is overtuigd van de heilzame wisselwerking van het internationale bedrijfsleven, Onderzoekt alle dingen en behoudt het goede.

Wat men in de laatste jaren ten opzichte van Duitschland in ons vaderland vergeten heeft is echter juist dit onderzoeken." De massa-suggestie van een volk van 80 millioen zielen op eenige uren afstands van onze woning heeft haar invloed in ons land doen kennen. Alles wat uit het Oosten kwam was acceptabel voor velen, voor de groote massa. Deze suggestie is voor ons land een gevaar, daardoor wordt de eenzijdige invloed op ons nationaal bestaan te sterk;

Of men de samenwerking verkrijgt doordat een der betreffenden zich aan 't hoofd stelt van een dergelijke beweging, of dat de verschillende bedrijven een onpartijdig organisateur aanstellen, of dat de Regeering zich direct of indirect met de nijverheid in verbinding stelt om dit doel te bereiken het hoe komt er weinig op aan. Is het niet bedroevend te zien, dat in de eerste dagen van den oorlog de regeering beslissingen nam omtrent de grondstoffen die een bepaalden tak van nijverheid noodig heeft, zonder het wenschelijk te achten de leiders dier nijverheid samen te roepen? „Zij zijn het toch nooit met elkander eens". Dit moet wel de reden geweest zijn voor deze omissie, en misschien niet ten onrechte.

Het denkbeeld, dat alleen samenwerking tegenover samenwerking, organisatie tegenover organisatie gesteld kan worden als strijdmiddel, staat den Nederlanders nog maar als een flauw onduidelijk en vèr afstaand beeld voor oogen.

En toch, overal zien wij de macht der organisatie om ons heen, wij zien hoe beperking van onderlingen strijd, krachten vrij maakt, die tegen den gemeenschappelijken vijand kunnen worden

de eenzijdige invloed wordt de overheerschende invloed. Het is beter thans reeds het slechte van dezen invloed (waar hij zich toont in den vorm van oneerlijke concurrentie en massa-suggestie) uit ons land buiten te sluiten, dan te wachten tot een ondraaglijk drukken van onze economische en nationale verhoudingen, conflicten te voorschijn roept,

Als een staaltje van massa-suggestie moge het navolgende dienen: Het bereiden van kunstmatige kleurstoffen buiten Duitschland is een onbegonnen zaak: de Duitsche industrie toegerust met de volmaaktste machines, in het bezit van belangrijke patenten, gedreven door een sedert jaren geschoolden staf van chemici, is niet te vervangen. Ziet hier een massa-suggestie.

Toch heeft men tijdens den oorlog de aniline kleurstoffen-bereiding buiten Duitschland ter hand genomen. Men nam proeven met zekere soorten aardolie, waar men verwachte door afwezigheid van zwavelverbindingen gemakkelijker resultaten te verkrijgen dan bij de bereiding dier stoffen uit koolteer. Men verkreeg een volkomen kleurlooze aniline-olie, die niet oxydeerde en men vroeg zich àf; wat nu! wat hebben wij nu gevonden! Deze stof moet toch een kleur aannemen. Duitschland heeft ons dit geleerd! Nieuwe proeven. Resultaat: de geheele chemische industrie in Duitschland had nog nooit het zuivere product verkregen ; kende het blijkbaar niet en wist van de onzuiverheid niet af, die aan haar product onafscheidelijk verbonden is. Hieruit blijkt, dat de massa-suggestie den Nederlander en anderen vele jaren verhinderd had pogingen in het werk te stellen om aan een Duitsch monopolie een einde te maken. Ziet hier een voorbeeld van het gevaar van ,,overheerschende" invloeden. Zij werken verlammend op het initiatief.

aangewend. Helaas het is er al mede als met het Belgische devies:,,l'Union fait la force", een devies, dat werd aangenomen nota bene, toen de banden tusschen België en Nederland waren verbroken. Ook wij nemen de woorden in den mond, maar handelen anders. Voor velen is „samenwerking" een holle klank, goed en mooi om te hooren op congressen of feestelijke gelegenheden! maar verder zonder beteekenis voor onze daden. Maar laat ons eens veronderstellen, dat men het denkbeeld van bedrijfsconcentratie wil uitwerken (en de voorbeelden daarvan zijn niet geheel afwezig ook in ons land) en laat ons eens aannemen, dat de organisator gevonden is, wat moet men dan doen?

Ieder der aangeslotenen moet toch vooral zelfstandig blijven, dat is de eerste eisch, die gesteld wordt, de tweede eisch luidt: geen outsider zal de harmonie mogen verstoren. „,Gij voelt wel mijnheer de organisator, als ik aan deze twee eischen vasthoud, dan lijdt Uw plan schipbreuk, ik heb U toch al gezegd... enz.' Volmaakt juist, maar daar zit nu net het verschil tusschen samenwerking en zelfstandigheid.

Ziet eens hier:

Ik zou haast willen zeggen, het is hier de strijd tusschen verstand en gemoed. Het verstand wil samenwerking; het gemoed bedankt er voor. Wij Nederlanders doen au fond vaak zaken met ons gemoed, wij, de bekend nuchtere zakenmenschen! Welk buitenlander zou het willen gelooven, dat wij personen en zaken vaak zóó hopeloos dooréénmengen, dat onder de mom van zakelijkheid, zooveel persoonlijkheid verborgen was. Ons zelf verontschuldigen wij door te redeneeren, dat wij zaken doen met ons gemoed, omdat dit goed en nobel is, - geld is niet alles wij hebben een conscientie en laten die in onze zaken soms tot haar recht komen. Wij laten een ander daarvan soms profiteeren. Zoo is de theorie, maar ons gemoed" speelt ons daar in de practijk wel eens parten! Het blijkt ons egoïsme te zijn van niet het allermooiste soort - en zoo ook hier wanneer uw gemoed U zegt, dat het beter, nobeler, voor de gemeenschap preferabeler is, dat ge zelfstandig blijft, dan ligt daarin een kortzichtig eigenbelang.

,,Zoolang ik het hoofd boven water kan houden, sluit ik mij „bij niemand aan. De kracht van de natie bestaat uit de sterkte en onafhankelijkheid der individuen!"

Ziet ge hier weer niet de ongelukkige combinatie van verstand

Vaderlandsche Nijverheid.

2

en gemoed in deze woorden? Woorden, die elk organisator steeds te hooren krijgt. Zeker, wanneer anderen zich niet vereenigden, en U op den duur Uw afzetgebied en Uw grondstoffen niet zouden kunnen afnemen (en dus zullen afnemen), zeker, blijft dan zelfstandig en voert desnoods den kleinen strijd. Meent echter niet, dat ge in dien kleinen strijd geen kracht, geen geld verspilt, die door samenwerking bespaard zouden blijven. Uw krachten, Uw capaciteiten zoudt ge met meer voordeel voor de gemeenschap kunnen aanwenden, wanneer ge die geheel kondet wijden aan de verbetering van de voortbrenging, dat zou ook U persoonlijk geen windeieren leggen!

Zoo zal bij concentratie van bedrijf Uw stem noch uw zelfstandigheid verloren gaan indien zij waard zijn behouden te blijven.

Gij zult alleen niet meer zoo geheel kunnen handelen zonder iemand rekenschap te geven van uw daden. Gij zult Uw plannen, Uw daden, Uw woorden beter moeten overwegen en formuleeren. Gij zult meer verplicht zijn de gevolgen daarvan in aannemelijke cijfers vooruit vast te leggen, gij zult meer overleg moeten plegen. In ernst, zou het een nadeel voor U, voor uw onderneming zijn, gegevens uit te wisselen met collega's? Het gaat in zaken om cijfers; kan men zijn daden vertolken in cijfers, dan is er toch wel tot overeenstemming te komen, dan kan wrijving zoo goed als voorkomen worden bij samenwerking; zijn Uw cijfers juist, dan behoeft ge niet bevreesd te zijn op de vingers getikt te zullen worden. Zijn Uw cijfers de beste, welnu dan zijt gij de leider. Here is a fair chance voor alle medewerkers!

Gij ziet, Uw gemoedsbezwaren blijken niets anders te zijn dan angstgedachten, niets dan de vrees, dat anderen Uw daden zouden kunnen afkeuren. Gij zijt niet zeker, dat gij met de beste cijfers zult kunnen aankomen!

Aan dezen stroohalm hecht ge thans nog Uw tegenstand. Schijnbaar heeft Uw tegenwerping reden van bestaan. Schijnbaar zeg ik, want bij nader onderzoek blijkt, dat ge niet begrijpt wat samenwerking beoogt. Samenwerking is geen half samengaan er is verschil tusschen werken en gaan. Half samengaan is het vaststellen van prijzen voor bepaalde producten zonder meer.

Ziet de,,broederlijk samengaande syndicaatsdeelnemers, de kar